Tajne lica

„Otkako znam za sebe, čovekovo lice je za mene najjače osvetljeni i najprivlačniji delić sveta koji me okružuje.”

Ivo Andrić, „Lica”

 

Psiholozi su, tokom poslednjih sedam decenija, pokazivali izrazito interesovanje za lice i facijalnu ekspresiju. Izvedena su mnoga psihološka istraživanja u kojima je nekada dominirao socijalnopsihološki, nekada razvojni, a ponekad klinički aspekt posmatranja. Pokrenuta su različita pitanja o licu i njegovim izrazima. Neki od dobijenih odgovora bili su potkrepljeni čvrstim empirijskim dokazima, oko nekih pitanja su postojali sporovi, dok su neka pitanja do danas ostala otvorena i bez odgovora.

Najčešće su istraživane one facijalne konfiguracije koje su prenosile poruke o emocijama. Međutim, lice može da prenese još mnogo različitih poruka. Na primer one koje govore o interpersonalnim stavovima, započinjanju, razvijanju i usaglašavanju socijalnih interakcija, ilustrovanju i podupiranju govora, o stanju zdravlja, polu, o sporim znacima starenja, i možda, čak, o nekim karakteristikama ličnosti. Na žalost, i u knjigama koje su se bavile govorom tela u celini, mnogobrojna značenja različitih izraza lica, dobijala su, uprkos nedvosmislenoj i neuporedivo većoj složenosti, nedovoljno prostora, približno onoliko koliko i gestovi, spacijalno ponašanje ili dodir.

Razotkrivanje  poruka

Predstavljanje kompleksnog komunikacionog potencijala lica koji se zasniva na postojanju preko deset hiljada mogućih facijalnih konfiguracija, nije moguće izvesti bez suočavanja sa različitim teškoćama. Između ostalog i zbog toga što je neophodno uzeti u obzir mnogobrojne kombinacije facijalnih komponenti, nizanje i smenjivanje različitih facijalnih modaliteta koje treba uočiti, prepoznati, diferencirati, tačno interpretirati i na pravi način povezati sa datim socijalnim kontekstom. Prvi korak u sagledavanju složenog facijalnog ponašanja je pokušaj objedinjenja dosadašnjih saznanja o licu i njegovim izrazima.

U okviru različitih oblasti neverbalnog ponašanja (gestovi, pokreti glave i delova tela, facijalna ekspresija, pogled, spacijalno ponašanje, glas), većina istraživača se, po pravilu, „specijalizovala” za jednu oblast. Ta oblast je ljudsko lice. Ljudsko lice i njegove izražajne mogućnosti svakako zaslužuju posebno mesto u istraživanjima neverbalnog ponašanja. Ali, i nezavisno od naučnog interesovanja, ljudsko lice je nesumnjivo u stanju da probudi našu radoznalost i da nas zainteresuje za mnogobrojne poruke koje nam šalje. Mi želimo da znamo o čemu govore ljudska lica i šta je to što se može videti na njima. Lica igraju važnu ulogu u našem socijalnom životu, ona su najotkriveniji i najvidljiviji deo nas, dostupan pogledu čak i onda kada to ne bismo želeli.

Lica su informativna i onda kada se na njima ne može uočiti pokret. Na njima se nalaze usta, nos, oči, uši, organi koji omogućavaju uzimanje hrane, vode i vazduha, prijem auditivnih draži. Lica imaju izražajni potencijal koji proizilazi iz interakcije biološkog i socijalnog. Neki aspekti lica nisu pod kontrolom volje, dok su drugi skoro sasvim u njenoj vlasti, tako da se na njih može gledati kao na sasvim posebne elemente socijalnog ponašanja.

Veoma je osnovana pretpostavka da postoji tesna povezanost crta i izraza lica (facijalnih ekspresija) sa unutrašnjim doživljajima, stanjima, namerama, motivima, crtama ličnosti neke osobe. Iz toga proizilazi i niz zanimljivih pitanja o načinima interpretiranja izraza lica i uslovima u kojima ono informiše ili dezinformiše posmatrača.

Zavaravanje sagovornika

Zbog raznolikosti oblika, veličina i boja, zbog morfološke osobenosti facijalnih crta i gotovo neuhvatljive brzine mišićnih pokreta koji proizvode mnogobrojne i raznovrsne facijalne konfiguracije, ljudska lica predstavljaju složene stimuluse. Nesumnjivo se radi o najsloženijim i najkomplikovanijim stimulusima. U poređenju sa ostalim neverbalnim modalitetima, ljudsko lice je u stanju da šalje brojne i vrlo različite informacije. Na primer, o emocionalnim stanjima i raspoloženjima, interpersonalnim stavovima, ulozi lica u verbalnoj interakciji, o iskrenosti i lažljivosti. Zahvaljujući pokretljivosti facijalnih mišića, poruke lica se mogu smenjivati velikom brzinom. Tako se posmatraču može dogoditi da zbog brzine tih promena propusti važnu informaciju. Sa druge strane, lice šalje mnoštvo raznorodnih informacija koje se spontano mešaju i stvaraju celine koje zbunjuju posmatrača i navode ga na pogrešan zaključak. Događa se da osoba ponekad teško diferencira i još teže interpretira facijalne konfiguracije koje posmatra.

Prilikom tumačenja facijalnih ponašanja nailazi se na mnoštvo raznovrsnih problema. Tako se, na primer, može postaviti pitanje da li je posmatrač u stanju da razazna kada je neki „izgled” lica povezan sa trenutnim, a kada sa relativno-trajnim stanjima i odlikama ličnosti? Da li se facijalne promene koje nastaju usled delovanja klimatskih uslova, na primer, mogu pogrešno protumačiti kao znaci emocije, starenja, ili nečeg trećeg? Da li se može utvrditi kada lice šalje istinite, a kada lažne poruke? Kada ćemo nečiji osmeh protumačiti kao sreću, a kada kao znak sažaljenja, nelagodnosti, potrebe da se sakrije prava emocija? Kako rešiti problem imenovanja različitih facijalnih ponašanja, kada na raspolaganju imamo mali broj termina kojima treba označiti veliki broj različitih facijalnih konfiguracija?

Da bismo bolje razumeli ulogu lica potrudićemo se da u nastavku  utvrdimo i objasnimo mehanizme njegovog delovanja u interakciji ili van nje.

Iz knjige A. Kostić, „Govor lica – značenja facijalnih ponašanja”